Dit blog behandelt het begrip (dieren-)activisme. Ik stel voor om een meer neutrale definitie te gebruiken: Eenieder die de belangen van dieren actief behartig, is dierenactivist. Ook boeren zijn dan soms dierenactivist. Er blijkt zelfs zoiets te bestaan als boerenactivisme. Omdat polarisatie echter op den duur geen goede zaak is, roep ik alle belangenbehartigers en wetenschappers op om meer nuance in het maatschappelijk debat in te brengen.
Wat is een dierenactivist?
Wanneer ik google op de vraag “Wat is een dierenactivist?” kom ik uit bij ‘dierenrechten’ op Wikipedia. Dat zijn rechten die vergelijkbaar zijn met mensenrechten, behalve dan dat ze nog niet in ‘objectieve’ wetten zijn vastgelegd.
Negatief
In landbouwkringen wordt de term ‘dierenactivisten’ meestal in zeer negatieve zin gebruikt. Het is het soort mensen waar je als intensieve veehouder het liefst van zou willen dat ze niet bestonden. Dat geldt vaak omgekeerd net zo.
Een meer neutrale definitie
Maar het begrip zelf hoeft helemaal niet negatief te zijn. Je zou een dierenactivist namelijk ook kunnen definiëren als iemand die actief de belangen van dieren behartigt, zonder dat je daar op dat moment direct wat aan kan doen. In dat geval zijn veehouders soms ook dierenactivisten, bijv. wanneer ze zich uitspreken tegen de mishandeling van varkens in het slachthuis in Tielt.
Extremisten zijn de meer radicale exponenten
Onder ‘dierenextremisten’ worden echter meestal lieden verstaan die zich op een meer extreme wijze verzetten tegen de wijze waarop in onze samenleving met dieren wordt omgegaan. Zij doen dat o.a. door te demonstreren, en zich op (a-) sociale media fel negatief uit te laten over de wijze waarop de vee-industrie met dieren omgaat. In nog extremere mate maken ze undercover opnamen van misstanden, of ‘bevrijden’ ze dieren. De mate waarin je begrip kun opbrengen voor dit soort acties loopt sterk uiteen. De mate waarin mensen proberen te begrijpen wat hen beweegt ook. En tegen dat laatste maak ik bezwaar. En dat geldt omgekeerd net zo. In hoeverre zouden dierenextremisten serieus proberen om veehouders te begrijpen?
Ook boeren-activisten
In dit verband is het relevant op te merken dat er ook boeren-activisten zijn. Caroline van der Plas is misschien wel de meest bekende boerenactiviste. Zij wordt soms zelfs uitgemaakt voor ‘extremist‘. Caroline is PR medewerker van de NVV, de Nederlandse Vakbond voor Varkenshouders. De NVV zou je kunnen zien als de belangenbehartiger van de meer radicale varkenshouders van Nederland.
Eenzijdig
Boeren zijn in het nadeel in het maatschappelijk debat over bijv. dierenwelzijn. Zij zijn als ondernemers vaak (te) druk met hun bedrijf. Het is dan ook begrijpelijk dat zij een extra behoefte hebben aan een tegengeluid. Dat is pima. Maar ik vraag me af of je dat moet doen met een megafoon die enkel de loftrompet steekt. Caroline zal bijv. niet snel iets negatiefs zeggen over de veehouderij in het algemeen, dierenwelzijn in het bijzonder. Dat is ook wel enigszins begrijpelijk voor een belangenbehartiger. Dierenbeschermingsorganisaties doen vaak hetzelfde, maar dan het tegenovergestelde.
Kwalijk
Toch is het zorgelijk dat belangenbehartigers weinig of niet in staat lijken om openlijk te nuanceren. Het werkt immers polarisering in de hand. Alternatieve feiten zijn kwalijk, omdat ze tot alternatieve wereldbeelden leiden. Dat vergroot het risico op een geweldadig conflict.
Oproep
Bij deze wil ik dan ook een oproep doen aan alle belangenbehartigers van Nederland: Erken a.u.b. openlijk het bestaan van tegenargumenten en van feiten die het tegendeel suggereren van waar je in gelooft. Negeer die feiten niet, maar maak ze bespreekbaar. Probeer je in te leven in de ander, met al zijn/haar goede en slechte eigenschappen, en laat merken dat je de ander wil begrijpen. Hoe moeilijk en riskant dat soms ook is. Het alternatief van een eenzijdige en dus halve ‘waarheid’ is nog veel riskanter.
Wetenschappers
Naar mijn stellige overtuiging hebben vooral ook wetenschappers tot taak de nuance in het maatschappelijk debat te bevorderen, zeker wanneer de belangenbehartigers daartoe zelf niet (meer) in staat zijn. Elke wetenschapper hoort verschillende kanten van zijn/haar expertiseveld te kunnen belichten, en ook een eigen, afgewogen mening te hebben. Elke wetenschapper moet daarover ook open en eerlijk kunnen zijn, zonder zich te laten leiden door de (economische) belangen van zichzelf of van opdrachtgevers. Pas dan ben je als wetenschapper volgens mij ‘wetenschappelijk integer‘.
Aalt Dijkhuizen
Aalt Dijkhuizen is de voormalige voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen Universiteit en Research. Een recente tweet van hem was de aanleiding voor dit blog. Hij is iemand waar ik bewondering voor heb. Ik had ooit de eer tijdelijk door Aalt als hoogleraar Landbouweconomie begeleid te worden bij mijn promotie-traject in Wageningen. Dat was aan het begin van zijn indrukwekkende carrière in de landbouwwereld. Hij was altijd aardig en ik was bijzonder onder de indruk van zijn praktische en efficiënte aanpak in het begeleiden van promovendi. We deelden de behoefte om in een kosten-baten anayse ook niet-economische waarden te kunnen meewegen.
Aaibare boeren
Ik deelde tot op zekere hoogte ook zijn affiniteit voor boeren. Boeren hebben namelijk een vrij hoge aaibaarheidsfactor, zeker als je op een boerderij geboren bent. Alleen had ik ook ‘last’ van dierenliefde. Aalt lijkt daar een stuk minder van meegekregen te hebben. Ik heb hem zich nooit openlijk horen uitspreken voor een beter dierenwelzijn. Wel ageert hij nadrukkelijk vóór de intensieve veehouderij, en heeft zich in dat kader bijv. ook negatief uitgelaten over (de milieuproblemen van) de biologische veehouderij. Op Twitter benadrukt hij met een zekere regelmaat berichten die de intensieve veehouderij verdedigen (zie bijv. deze tweet, die mede aanleiding was voor dit blog, mijn reactie daarop en mijn achtergrondtweet).
Moeite
Ik heb er soms moeite mee wanneer (ex-)wetenschappers een (te) eenzijdig beeld lijken te benadrukken, zoals Aalt Dijkuizen voor de intensieve veehouderij, maar ook bijv. Roos Vonk voor de dieren. Als wetenschapper is het eigenlijk best kwalijk wanneer je niet actief de verschillende kanten weet te belichten van een probleem als de ‘veehouderij’. Dat kan de geloofwaardigheid van wetenschap ondermijnen. Als je er echt in gelooft, en dat zal bij deze twee ongetwijfeld het geval zijn, prima, maar probeer dan op z’n minst ruimte te geven aan begrip voor en het geluid van de ‘tegenpartij’. Of beter nog: Zie in de ‘tegenpartij’ niet langer een tegen-partij, want voor een duurzame oplossing zullen beide kanten van het spectrum naar elkaar toe moeten bewegen.
Oproep aan wetenschappers
Als je je als wetenschapper dan al eenzijdig wil profileren, pleit er dan in ieder geval voor dat andere wetenschappers dat ook (meer gaan) doen. Wetenschappers, ook als ze bij dezelfde afdeling werken, hoeven het helemaal niet altijd over alles met elkaar eens zijn. Sterker nog, juist dat verschil van inzicht is een kernwaarde van wetenschap. ‘Dissidenten’ brengen evolutionair voordeel. Het heeft de wetenschap in het verleden op essentiële punten verder gebracht. Het kan ook het maatschappelijkdebat verder brengen. Laat zien dat de éénling zich niet achter de massa hoeft te scharen. Daarom bij deze ook een oproep aan alle wetenschappers van Nederland: Stop, voor zover relevant, met het eenzijdig belichten van ‘jou’ waarheid. Breng nuance en diversiteit in het debat. Durf (weer/meer) dissident te zijn, misschien soms zelfs dissident van je eigen gelijk.
Ik heb hieronder een aantal reacties en aanvullende overwegingen verzameld, nadat ik dit blog aan een aantal mensen vooraf had laten lezen.
Doel van dit blog, werkwijze en disclaimer:
Ik benadruk het belang van nuance en vrijheid van (verschillende) meningen over feiten.
Onjuistheden en verkeerde suggesties wil ik graag vermijden en/of aanpassen. Daartoe wil ik alle lezers wel vragen om, als je kritiek hebt, dit stukje eerst nog eens aandachtig te lezen, want misschien staat er toch iets anders dan je aanvankelijk dacht. Ik zeg in het blog bijv. nergens dat Aalt Dijkuizen tegen dierenwelzijn zou zijn, en ook niet dat Roos Vonk tegen boeren is. Daar wat ze m.i. te eenzijdig benadrukken, prioriteren ze het belang van de ander minder. Gegeven alle emotie, aan beide kanten van het spectrum, is het vermoedelijk onvermijdelijk dat er verkeerde conclusies getrokken kunnen worden. Ik ben niet verantwoordelijk voor foute conclusies op basis van wat ik correct heb opgeschreven. Ik wil wel m’n best doen zorgvuldig te formuleren en misverstanden weg te nemen, voor zover redelijkerwijs mogelijk.
Ik benadruk dat het belangrijk is om openlijk als ‘wetenschappers’ van mening te kunnen verschillen. Maar ik (MB) ‘ageer’ hier zelf niet formeel als wetenschapper, maar nadrukkelijk op persoonlijk titel. En ik ageer niet voor of tegen boeren of dieren. Ik ageer voor de (volledige) waarheid en voor vrijheid van meningsuiting. Ik ben dus een activist voor transparantie en rechtvaardigheid. Daarom pleit ik ervoor dat iedereen niet alleen de vrijheid moet kunnen hebben om te zeggen wat hij/zij denkt, maar daarbij ook begrip moet opbrengen voor de ander en voor diens ‘ongewenste’ feiten. En dat impliceert nuance.
Een andere implicatie van mijn vorm van moreel activisme is dat ik eventuele ongepaste reacties op mijn website modereer in overeenstemming met mijn persoonlijke opvattingen over wat ik fatsoenlijk vind.
Feiten en meningen
Wetenschappers willen zich er nog wel eens op beroepen dat ze enkel de feiten rapporteren. Maar die feiten zijn niet altijd zo neutraal als wordt beweerd. Ieder kiest namelijk zelf uit welke feiten wel en welke niet worden gepresenteerd. Daarmee beken je kleur (zie ook dit artikel).
Als iemand ‘ageert’ ten bate van de intensieve veehouderij, dan is hij/zij een ‘activist’ volgens mijn definitie: iemand die actief belangen behartigt. Mijn verzoek is om daarbij niet te eenzijdig feiten en meningen naar voren te brengen.
Ten aanzien van de ‘ongekleurde’ feiten: De ‘harde’ berekeningen op basis waarvan geconcludeerd werd dat de intensieve veehouderij beter was voor het milieu zijn zelf ook gebaseerd op aannames en dus gekleurd. Zo is er vaak de aanname dat boeren zich aan de milieu- en welzijnsregels houden. Inmiddels begint duidelijk te worden dat die aanname niet altijd klopt (zie dit artikel). Dus het wetenschappelijk aangetoonde ‘feit’ dat gangbaar beter is voor het milieu is geen ongekleurd feit, net zo min als bijv. de stelling dat biologisch beter is voor dierenwelzijn.
De rol van de media:
Meer genuanceerde verhalen halen de media vaak niet. Mensen zijn dus vermoedelijk soms zelf meer genuanceerd dan ze misschien worden afgeschilderd of zich (noodgedwongen moeten) voordoen om een stuk in bijv. de krant gepubliiceerd te krijgen. Mijn blog gaat echter met name over de manifestatie op Twitter, en daar zijn mensen zelf verantwoordelijk voor wat ze wel en niet twitteren.
Spectrum pro-boer pro-dier:
Allereerst moet worden opgemerkt dat het ‘spectrum’ vermoedelijk geen rechte lijn is. Wie bijv. voor boeren is, heeft meestal niet het idee tegen welzijn te zijn. Dat ik desondanks spreek van één spectrum, ipv twee, komt doordat ik het zie als een soort competitie om prioritering van wat belangrijk is. Wie het welzijn van dieren prioriteert, hecht meestal wat minder aan de belangen van de dierhouders, of aan de belangen van andere actoren in de keten zoals supermarkten of consumenten.
De schaal waarop ik de (ex-)wetenschappers heb geplaatst is een relatieve schaal met daarop enkel de voor mij bekende Nederlandse (ex-)wetenschappers. Wie ‘extreem’ is op die schaal, hoeft dat niet te zijn op de absolute schaal waarop ook de ‘echte’ extremisten een plaats hebben.
Activisme:
Soms voelen mensen zich geen activist, maar worden zo wel gezien.
De term ‘dierenactivist’ heeft een negatieve bijklank. Wellicht is dat specifiek voor dieren. De term ‘mensenrechtenactivist’ klinkt bijv. veel minder negatief.
Kun je al dierenactivist zijn als je maar een enkele keer voor dieren opkomst? Wellicht wel. Een racist hoeft ook maar één racistische opmerking te maken om racist te zijn.
Als een boer z’n dieren te eten geeft, behartigt hij de belangen van z’n dieren. Is de boer dan volgens de definitie van dit blog niet per definitie altijd een dierenactivist? Misschien wel :-). Maar meestal wordt het woord gebruik voor mensen die zelf geen directe zeggenschap hebben over hoe met dieren moet worden omgegaan. Ook een minister die de belangen van dieren behartigt, is daarmee geen dierenactivist. Ik heb mijn eerder gegeven definitie op basis hiervan wat aangepast. Wie een suggestie heeft voor verdere verbetering of nuance, is van harte welkom om die hier te delen.
Beste Marc,
Ik heb je blog met interesse gelezen. Inderdaad, ik ben een boerenactivist. En ik ben daar trots op. Ik zie de boer en tuinder als onze voedselmakers. Een ambacht die veel meer waardering verdient dan dat ze krijgt. Mensen hebben in Nederland zoveel luxe, dat ze compleet schijnen te vergeten dat alles wat zij doen, te danken is aan het feit dat zij elke dag goed, veilig en betaalbaar voedsel op tafel hebben. Niemand hoeft ‘s avonds nog op het land te werken om te oogsten, of de stal in om de dieren te verzorgen. Daar hebben wij namelijk mensen voor, die dat voor ons doen: de boeren en tuinders. Dát is de waardering waarvoor ik strijd. Door de dieren- en milieulobby wordt zwaar onderschat hoeveel impact de continue stroom aan negatieve berichtgeving in de media heeft op onze boerengezinnen. Mensen die elke dag keihard werken om voor de rest van de bevolking voedsel op tafel te zetten worden in toenemende en steeds agressiever mate bestempeld als dierenbeulen, gifspuiters, milieuvervuilers en moordenaars. Als je daar voor opkomt of tegen in opstand komt, vinden mensen dat raar. Maar juist omdat ik weet, persoonlijk van vele boeren, dat ze het soms letterlijk niet meer zien zitten vanwege alle negativiteit, zal ik nooit stoppen om het voor hen op te nemen. Soms denk ik wel eens, ‘Pas als er een oorlog of hongersnood in NL komt, zal men zich gaan realiseren hoe belangrijk het was dat wij boeren en tuinders hadden die voedsel maakten dat goed, veilig, betaal en vooral altijd beschikbaar was.
Dat wil niet zeggen dat ik niet kritisch kan zijn op boeren en tuinders. Zeker, er zijn boeren en tuinders bij die willen blijven doen wat ze deden zonder dat iemand er wat over zei. Ik vind ook dat daar nog een taak ligt. En die discussies hebben wij ook. Misschien iets minder in het zicht van anderen. En ik sta zeker open voor kritische noten en kritische vragen. Daarom heb ik ook het account @Boerburgertweet opgericht. Niet alleen om boeren en tuinders de kans te geven eerlijk en open aan de burger te laten zien wat zij doen en waarom, maar ook om boeren in contact te laten komen met burgers en te horen welke vragen en wensen er daar zijn.
Iedereen staat vrij in zijn keuze, wat mij betreft, om te kiezen voor de levensstijl die hem of haar past. Meningen en aannames over dierwelzijn en milieu zijn voor mij alleen van waarde als deze worden gestaafd met feiten en cijfers. Vele activisten geven echter niet om ratio, maar om emotie. De dieren- en/of milieuliefde maakt blind. Ik kan ook niks met mensen die slechts één agenda hebben: veehouderij weg uit Nederland. Ik kies graag mijn eigen gesprekspartner en laat mij niet dwingen om tafel te gaan met mensen of organisaties die niet bereid zijn de sector verder te helpen, maar alleen om hun zin door te drijven. Discussies over land- en tuinbouw ga ik niet uit de weg. Zoals ik hoop dat mensen met een andere mening over land- en tuinbouw het gesprek ook niet uit de weg gaan. Maar te allen tijde: met open vizier. Met anonieme Twitteraccounts praat ik niet. Ik wil weten wie ik tegenover mij heb.
Hallo Caroline,
Heel hartelijk dank voor je reactie. Ik onderschrijf het belang van de veehouderij voor de voedselvoorziening en economie. Je reactie maakte voor mij duidelijk(er) waarom het zo gemakkelijk kan gebeuren dat mensen langs elkaar heen praten. Het spectrum loopt niet van pro-boer naar pro-dier. Daarvoor moet je die belangen eerst projecteren op een meer algemene belangenschaal. De discrepantie lijkt daarmee ook een beetje op een conflict tussen twee wetenschappelijke paradigma’s, zoals de vraag of mens en dier door God geschapen zijn, of producten van evolutie. In feite draait het volgens mij om een verschil in de manier waarop we dierenwelzijn en mensengeluk (mee-)wegen. Daarbij merk je terecht op dat we ons eigen werkelijke belang (bijv. betaalbaar voedsel) zelfs ook al niet altijd goed kunnen inschatten, laat staan welke belangen dieren hebben. Daarmee wil ik de belangen van dieren natuurlijk niet bagetaliseren, want we hebben van nature ook vaak een sterke neiging om onze eigen belangen, bewust of onbewust, zwaarder mee te wegen dan ze werkelijk zijn.
Hg,
Marc